Verlies

Verlies hoort bij het leven. Iedereen krijgt ermee te maken.

Met Esther van Apeldoorn ging ik in gesprek over rouw en de relatie met stress. Esther is gespecialiseerd in rouw & verlies en ondersteunt werkgevers hier goed mee om te gaan. Cijfers van CNV laten zien dat 51 % van de werknemers verminderd begrip ondervind van de werkgever, één op de tien mensen die te maken krijgt met een overlijden, ontwikkelt een burn-out en 25% kan langere tijd niet goed functioneren. Deze cijfers hebben betrekking op rouw na een overlijden. Verlies raakt meerdere partijen en het wordt tijd dat er meer aandacht komt voor dit nog wat onderbelichte onderwerp. Daarom neem ik je in deze blog mee in deze boeiende materie.

Wat is rouw?

Rouw is een reactie op een verlies en die reactie is bij iedereen anders. Hoe we in onze jeugd hebben leren omgaan met emoties, werkt onder andere door in hoe je omgaat met verlies. De reactie op verlies kan daardoor verschillend zijn.

Tegenwoordig hebben we het niet meer over verwerken van rouw. Het heeft namelijk géén einddatum. Door te rouwen leer je leven met het verlies, zonder dat het je leven blijft ontwrichten. Toch kan het voor blijven komen dat je overspoelt wordt met verdriet. Denk bijvoorbeeld aan bijzondere momenten in je leven, die je herinneren aan een dierbare die je verloren hebt.

Wat valt onder rouw?

Bij rouw denk je al snel aan het verlies van een naaste, een dierbare. Er valt echter meer onder rouw dan je in eerste instantie zou verwachten. Denk bijvoorbeeld aan het verliezen van een baan, chronisch ziek worden, ongewenst kinderloos zijn, een verhuizing, een scheiding, financiële vrijheid kwijtraken. Zomaar een greep uit de grote stapel van verliezen waar een mens in zijn of haar leven mee te maken kan krijgen.

Twee kanten bij rouw

Wanneer je te maken hebt met rouw, is er sprake van een verlieskant en een herstelkant. De verlieskant is de confrontatie met het verlies, de emoties die daarbij komen kijken als ook het onder ogen zien van het verlies. De herstelkant gaat over onderzoeken hoe je verder moet na een verlies, het zoeken van afleiding of dingen doen die je energie geven. Na een verlies zul je merken dat je regelmatig tussen de verlieskant en herstelkant heen en weer geslingerd wordt. Een voorbeeld: je staat op in de ochtend en gaat een mooie wandeling maken in de natuur. Op deze manier ben je bezig met je herstelkant. In de middag ben je wat aan het rommelen in huis en kom je een oude foto tegen van de persoon die je verloren bent. De rest van de middag voel je je verdrietig. Dan zit je weer aan de verlieskant. Dit is een normaal proces.

Wanneer iemand teveel aan de herstelkant zit, kan het gebeuren dat je moeilijk bij je emoties komt en daardoor niet bezig bent met je verdriet. Bezig zijn met verdriet hoeft overigens niet altijd in de vorm van huilen te zijn. Je kunt bijvoorbeeld denken aan het maken van een schilderij waarin je je gevoel verwerkt of klussen in je huis, iets wat bij jou past. Als iemand teveel vast zit in de verlieskant, kan het moeilijk zijn het dagelijkse leven weer op te pakken.

De relatie tussen rouw en stress

Rouw is chaotisch en dat kan leiden tot stress. De klachten van rouw komen deels overeen met stress of een burn-out. Je bent het overzicht kwijt, voelt van alles tegelijk, hebt lichamelijke klachten, emoties kunnen de overhand nemen en een verlies heeft gevolgen voor je leven. Het is daarom niet gek dat het zoveel met mensen doet.

Stress is een fysieke en mentale reactie op gebeurtenissen. Verlies kan één van die gebeurtenissen zijn. Het één beïnvloedt het ander, want als je veel stress hebt, kan het gebeuren dat je daardoor zaken verliest. Oké, een toelichting: stel je valt uit op je werk door stress, dan kun je met verliezen geconfronteerd worden. Je bent je dagstructuur kwijtgeraakt, die collega waarmee je dacht dat je een goede relatie had laat niets meer van zich horen en daarbovenop raak je je zelfvertrouwen kwijt.

Daarmee is de relatie tussen stress en rouw te beschrijven als een kip-ei verhaal. Het kan met elkaar verbonden zijn. Mensen willen graag dingen oplossen, maar bij rouw is dat niet mogelijk. Je kunt bijvoorbeeld het verlies van een baan of partner niet oplossen. Wel kun je ermee leren omgaan.

Er is nog niet altijd voldoende kennis om goed in te schatten wat er daadwerkelijk speelt. Daardoor wordt rouw nog wel eens verward met stress, een burn-out of een depressie. Ze hebben allemaal te maken met fysieke en mentale klachten.

Het domino effect van verlies

Elk verlies leidt tot een ander verlies. Stel je verliest je baan, dan kan dat iets doen met je identiteit. Je kunt je afvragen wie je eigenlijk bent zonder die baan of het vertrouwen in anderen verliezen. Of als je geen kinderen kunt krijgen, dan kun je het vertrouwen in je lichaam verliezen.

Als je niet wilt rouwen

Esther geeft aan dat ze niet weet of het mogelijk is om niet te rouwen. Want de reactie op een verlies kan ook zijn dat je de emotiekant verwaarloost. Dan bestaat de kans dat je als het ware op slot raakt. Je bouwt een muurtje op, waardoor je vol zit met moeilijke emoties die er niet uit kunnen. Gevolg kan zijn dat de fijne emoties er dan ook niet bij kunnen. Zo kan het leven minder prettig worden en wat vlak.
Als je een verlies uit het verleden niet goed doorvoelt hebt, kan het zijn dat bij een volgend verlies de ervaring veel heftiger wordt. Je krijgt dan als het ware ‘stapelverlies’, waarbij het oude verlies opspeelt bij een nieuw verlies. Bij verlies is het belangrijk dat je je emoties doorleeft. Soms kan het nodig zijn dat iemand je helpt je emoties te uiten.

Voor werkgevers

Kennis van rouw bij werkgevers kan verbeterd worden. Door beter te weten hoe om te gaan met iemand die in rouw is, kan een werkgever zorgen voor betere begeleiding. Dit zorgt voor minder langdurig verzuim en kan zelfs verloop voorkomen.
Bij organisaties intern kan rouw ontstaat bij veranderingen, een fusie of een reorganisatie. Een wijziging in functienaam kan hier al voor zorgen. Het gaat mis als je terug wilt naar het oude, terwijl dat niet mogelijk is. Als rouw niet goed begeleid wordt, bestaat de kans dat iemand weggaat. Mensen in rouw gaan namelijk vaak nadenken over de zin van het leven. De kijk op werk kan veranderen en als HR verantwoordelijke kun je hierover in gesprek gaan. Naast de mogelijk veranderde kijk op het werk, is er de fase dat iemand terugkeert naar werk, ná het verlies. Het is dan goed om van tevoren met de werknemer af te stemmen of iemand in één keer alle collega’s wil spreken in een vergadering of liever af en toe één op één met een collega in gesprek wil. Het belangrijkste is dus om met elkaar in gesprek te gaan en blijven. Om de werknemer goed te ondersteunen, zou je ook preventief een aantal gesprekken aan kunnen bieden met een coach om zo langdurig verzuim te voorkomen. Esther ondersteunt bedrijven middels trainingen hoe zij om kunnen gaan met een rouwende medewerker.

Goed begeleiden heeft impact op verzuim én verloop.

Wat je als naaste kunt doen als iemand te maken krijgt met verlies

• Stel vragen in plaats van goedbedoelde adviezen te geven. Door goedbedoelde adviezen te geven, kan degene die in rouw zit het gevoel krijgen het niet goed te doen. Dit helpt niet in dit proces en door vragen te stellen, ondersteun je de ander beter.
• Vraag iemand of hij/zij het erover wil hebben. Als dit vandaag niet het geval is, kan dat morgen zomaar anders zijn. Vraag er dus niet slechts één keer na of iemand erover met je in gesprek wil. Blijf op deze manier in verbinding met de ander.
• Bied iets praktisch aan, bijvoorbeeld: ‘vind je het fijn als ik je wat eten kom brengen of als we één keer per week gaan wandelen’. Maak het concreet door voorbeelden te geven. Regelmatig wordt er in het algemeen aangegeven: ‘als ik iets voor je kan doen, laat het me dan weten’. Iemand in rouw heeft vaak geen idee wat er nodig is. Door iets praktisch aan te bieden, help je iemand erachter te komen wat je voor iemand kunt doen.
• Als je ziet dan iemand stress heeft of in rouw is, dan helpt het om mee te denken hoe je structuur aan kunt brengen. Denk aan praktische dingen, zoals iemand die na verlies van een partner ineens elke avond alleen moet eten. Structuur aanbrengen helpt om beter om te gaan met de chaos.

Wat je zelf kunt doen als je met verlies te maken krijgt

• Zorg goed voor jezelf. Dit lijkt misschien een inkopper, maar het is enorm belangrijk om goed voor jezelf te zorgen na een verlies. Dit is voor iedereen anders. Waar je aan kunt denken, is bijvoorbeeld sporten, wandelen, dingen doen die je leuk vindt. Het kan lastig zijn in de chaos weer structuur te creëren. Door goed voor jezelf te zorgen, ga je als het ware op zoek naar wat voor jou helpt.

“Je kiest de pleister die past bij jouw ‘wond’ en daar zijn duizenden variaties in.“

• Zoek uit of je een prater of doener bent en kijk wat bij jou past om stil te staan bij je verlies. Als je een prater bent, onderzoek dan met wie en op welke manier je graag in gesprek gaat. Ben je een doener, doe dan iets wat bij jou past, zoals opruimen, hardlopen of een andere manier om met het verlies bezig te zijn.
• Schroom niet om een externe te betrekken. Dat hoeft echt niet altijd een psycholoog of rouwbegeleider te zijn. Het kan ook een fysiotherapeut, een haptotherapeut, een coach of een massagetherapeut zijn.

Tot slot

Verlies kan leiden tot groei. Je bent niet meer dezelfde als voor het verlies. Als je het proces doorloopt, gebeurt er van alles met je. Uiteindelijk kan dat leiden tot een mooie ontwikkeling van jouzelf als mens.